НИЙГМИЙН АНТРОПОЛОГИ

Энэхүү хэсгийг бичихдээ www.wikipedia.com, интернетийн эх сурвалжийг гол болгон түшиглэсэн билээ. Нийгмийн антропологи нь өргөн утгаараа аливаа ард түмний нийгэм соёлыг тэдний дунд урт хугацаагаар хамт амьдран судалж, тэр соёлоо тайлан тайлбарлаж байгаа гэж болно. Судалгааныхаа мэдээллийг оролцон ажиглах арга зүйг (participant observation) ашиглан, уг нийгмийнхээ зан заншил, эдийн засаг, улс төрийн байгууламж, хууль, хэрэглээ болон солилцооны хэлбэрүүд, ураг төрөл болон гэр бүлийн бүтэц, жендерийн харилцаа, хүүхдийн хүмүүжил нийгэмшил, шашин гэх мэт маш өргөн хүрээг хамарсан талбараас цогц, бүхэллэг (holistic) байдлаар цуглуулдаг байна. Өөрөөр хэлбэл хүний нийгэм гэдэг нэг нэгнээс нь салгаж болохгүй, нэг нэгэнтэйгээ наалдсан маш олон хэсгүүдтэй байдаг бөгөөд энэ бүх хэсэг, салааг нь сайтар судалж байж л тэр нийгмийг бүрэн таних боломжтой хэмээн үздэг гэсэн үг. Улмаар энэхүү цуглуулсан материал дээрээ үндэслэн уг нийгмийг цаашлаад хүний нийгмийн суурь үндсийг тайлбарлах гэсэн санааг мөн агуулж байдаг.

Энэ ухаан Их Британид үүссэн цаг хугацаа нь XIX зууны дунд үе бөгөөд Э.Б.Тайлор, Ж.Фрейзер нарын бүтээлтэй холбоотой байдаг. Мөн хожмийн буюу Дэлхийн I дайны дараа үеийн Эдийн засаг болон Улс төрийн Шинжлэх ухааны Лондонгийн Сургуулийн (манайхан LSE гэдгээр нь сайн мэдэх) Б.Малиновский, А.Радклифф-Браун нарын бүтээлтэй маш их холбоотой. Энэ үеийн буюу эхэн үеийн антропологичид эль ухааныг илүү шинжлэх ухааны хэв загвартай болгох гэж оролдож тэмцэж байсан ч энэхүү хандлага 1970-аад оноос нэлээд өөр болж антропологи бол ямар нэгэн шинжлэх ухаан шиг хууль, дүрэм хайхаасаа илүү аливаа нийгэм соёлыг тайлан тайлбарладаг гэсэн хандлага нэлээд түлхүү болж иржээ. Мөн нийгмийн антропологийн хөгжилт ихээхэн хувь нэмэр оруулсан эрдэмтдийн тоонд Э.Лийч, Э.Причард нарыг оруулж болно. Тэдний судалгаа нь уг ухааны судлах зүйлийг нэлээд сайн тодорхойлж өгсөн төдийгүй цаашдын судлаачдын эх загвар болж байсан гэлтэй. Энэ үед антропологит структуралист-функционализм нэлээд ноёрхох хандлагатай байсан бол Дэлхийн II дайнаас хойш антропологит төдийгүй нийгмийн шинжлэх ухаанд Францын антропологич Клод Леви-Строссын структурализм маш их нөлөөтэй болсон гэж болно. Харин 1970-аад оноос антропологит тайлбарлахуйн болон бэлгэдэлийн онол, постмодернизм нэлээд дэлгэрч байна. Гэхдээ дээрх онолууд нь антропологит бие биенийгээ халж солин гарч ирж байгаа бус харин нэг нэгнээ нөхөн сайжруулах замаар гарч ирж байгааг ойлгох хэрэгтэй. Мөн антропологийн судлах сэдэв нь ч өргөсөн тэлж хотын, хуулийн, эмнэлэгийн, хөгжлийн гэх мэт олон салбар антропологи бий болж байна. Уламжлалт антропологийн судалгаа нь орчин үеийн нийгмээс илүү, уламжлалт нийгмүүдийг анхаардаг байсан бол энэ салбарууд нь антропологийг илүү хэрэглээний буюу бодлогийн судалгаатай болгож байгаа билээ. Тийм ч учраас барууны зарим оронд ч социологич, антропологич гэсэн хоёр нэрийг хамтад нь хэрэглэж явдаг судлаачид их болж байгаа төдийгүй социологи, антропологи хоёрын зарим судлах зүйлд давхцал их гарах болжээ.

Нийгмийн антропологи, түүний гол салбаруудын тухайх энгийн үгтэй, бодитой, удиртгал бичих хэрэгтэй байх гэж бодож явсанаа гүйцэлдүүлэх боломж бага саг бүрдсэнд баяртай байна. Өмнө би “Миний мэдэх нийгмийн антропологийн үүсэл хөгжил, судлах зүйл” гэсэн жижигхэн бичвэртээ тодорхойгүй орхисон болон дутуу тайлбарласан зүйлсээ энд гүйцээх зорилго тавьсан юм.

Антропологи улс орон бүрт харилцан адилгүй үүссэн байдаг гэж өмнөх бичлэгт хэлсэн. Энэхүү байдлаа дагаад ч судлах зүйл, нэр томъёо, хөгжил нь ялгаа заагтай байсан үе бий. Жишээлбэл: АНУ-д антрополги нь аль XIX зууны сүүл үеийн Ф.Боасын нөлөөгөөр археологи, биологийн антропологи, соёлын антропологи, хэлний антропологи гэж хялбарчлан нэрлэж болмоор дөрвөн дэг сургуульд ангилагдан маш өргөн хүрээний судалгаа шинжилгээ хийж байсан нь өнөө ч уламжлагдан ирсэн байна. Тийм ч учраас өнөөдөр АНУ-д антропологи гэж дан ганц нийгэм, соёлын антропологи юм уу эсвэл биологийн антропологийг ойлгодоггүй харин ч дээрх судалгаануудыг бүхэлд нь хамруулж ойлгодог байна.

Харин энэ ухааны үүсэл хөгжил Их Британид АНУ-аас нэлээд өөр байжээ. Англичууд нийгмийн антропологи гэсэн нэрийн дор ямар нэгэн нийгмийн бүтцийг судалж ирсэн байдаг төдийгүй үүнийгээ дотор нь улс төрийн, ураг төрлийн, эдийн засгийн, шашны антропологи хэмээн ерөнхийлөн хуваасан байдаг. Гэтэл Америкчууд соёлын антропологиороо аливаа ард түмний соёлыг судлах ёстой гэж тунхаглаж байсан нь Англичуудын аливаа ард түмний нийгмийг судлах ёстой гэсэн нийгмийн антропологийн санаатай өнгөц байдлаар зөрчил үүсгэн олон жилийн маргааны үндэс болсон байна. Соёлын эсрэг нийгэм хэмээсэн энэ маргаан 1970-аад оноос хойш энгийн үгээр бол соёл нийгэм гэдэг хоёр зүйл онцын ялгаагүй гэсэн төгсгөлд хүрсэн байгаа юм. Үнэхээр ч аливаа ард түмний соёл, нийгэм нь хоорондоо эвлэрэшгүй том илэрхий ялгаа байхгүй гэдэг нь хэнд ч ойлгомжтой байх. Гэхдээ өнөөг хүртэл энэ ухаан АНУ-д соёлын антропологи, Их Британид нийгмийн антропологи хэмээсэн нэртэй байгааг анхаарах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл та интернетээр social anthropology гэж бичээд хайлт хийвэл Английн дэг сургууль, cultural anthropology гэвэл Америкийн дэг сургуулийн тухайх мэдээлэл гарч ирнэ гэсэн үг.

Гэтэл манай улсад бол антропологи гэдэг ухааныг ганцхан биологийн утгаар нь ойлгож байсан нь манай улсад биологийн антропологи нь нийгмийн антропологиосоо нэршилийн хувьд нэлээд өмнө хөл тавьсантай багагүй холбоотой юм. Мөн энэ хоёр салбар ухаан нь нэг нь нөгөөдөө агуулагддаг бус харин судлах зүйл хамрах хүрээ нь тус тусдаа байдаг салбар ухаанууд гэдгийг сайн ойлгох хэрэгтэй.