Монголын угсаатны зүйн үндэс

Булаг багшийн бичсэн тус өгүүллийг нэтээс оллоо.

Сүүлийн хэдхэн жилд Монголд нийгэм, соёлын антропологийн судалгааны хоёр байгууллага бий болсон нь Монгол улсын их сургуулийн Нийгэм, соёлын антропологийн тэнхим (2006), Шинжлэх ухааны академийн Түүхийн хүрээлэнгийн Угсаатан судлал, нийгэм-соёлын антропологийн салбар (2010) хоёр юм. Эдгээр нь хуучин "Угсаатны зүй"-н тэнхим, тасагт суурилсан тул шинээр үүссэн байгууллага биш юм. Ийнхүү "нэрээ шинэчилсэн" нь 1992 онд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс (БНМАУ)-ыг Монгол Улс хэмээн өөрчилсөн шиг нийгмийн "дэг журмын өөрчлөлт"-ийг илтгэнэ. Улс нэрээ сольж, социалист үзэл суртал, Зөвлөлтийн нөлөөнөөс салах гэсэнтэй адил зөвлөлтийн загвартай угсаатны зүйгээс илүүтэй Өрнөдийн нийгэм, соёлын антропологид шилжих гэсэн оролдлого болжээ. Энэ явцад өмнөх үеийн угсаатны зүйчдийн нөлөө суларч, Европ, Америк, Японд бэлтгэгдсэн шинэ антропологичдоор хүчээ сэлбэж байна.

Ингэж шинэ чиг хандлага бий болсноор 1920-иод онд үүсч, 1950, 60-аад онд институтчлэгдэж, 1970-1980-аад онд хөгжин цэцэглэж ирсэн Монголын угсаатны зүйн бүхий л үйл явцыг эргэн харах шаардлагатай болж байна. 1990-ээд оны эхээр Монгол Улсын Төв номын сан олон тооны хуучин номоо хэт коммунист, үзэл сурталжсан нэрийдлээр гаргаж хаясан шиг энэ урт хугацаанд туурвисан бүтээлээ түүхийн тоосонд дарах гэж үү? Эсвэл өвөрмөц соёлыг сонирхдог цөөн хэдэн хүнд зориулан нуун дарагдуулсаар байх уу? Харин XX зууны монголын сэхээтнүүдийн хосгүй өвийг бүтээх ажил гэж үзээд олон нийтэд хүргэх хэрэгтэй юү? Энэ бол тулгарч буй гол асуудал юм.

Шүүмжлэлт байр суурьтай Өрнөдийн нийгэм, соёлын антропологид ч үзэл баримтлал, практикийн алдаа дутагдал байсныг колоничлолын дараах үеийн судалгаанд ихээхэн шүүмжилсэн байдаг. Сүүлийн үеийн "Өрнөдийн" антропологийг "колоничлолоос салгах", "дэлхийн антропологи"-ийг дэмжих оролдлого нь Өрнөдийн антропологи дэлхийд тэргүүлж байгаа ч гэлээ монополь биш, тийм байх ч ёсгүй гэдгийг харуулах гэсэн нээлттэй илрэл мөн. Өрнөдийн антропологид олон нийтийн дуу хоолой дутмаг байдаг нь судлаж буй нийгэм, соёлынхоо үйл явцад ихээр "нөлөөлөх" үү, эс бөгөөс "шүүмжлэлт зайгаа" барих уу гэж маргаж ирсэнтэй нь холбоотой. Харин Монголын угсаатны зүй, монголын түүх, нийгэм, эдийн засгийн өөрчлөлт шинэчлэлт, судалгаа сургалтанд голлон оролцох эрхтэй байснаараа ялгаатай юм. Монголын угсаатны зүйчид "нутгийн антропологчид"-ын хувьд түүхч, хэл шинжлэлч болон бусад эрдэмтэдтэй хамтран монгол үндэсний соёлын хил хязгаар, агуулгыг тогтоон тодорхойлж иржээ. Сайнтай ч муутай ч тэд бүтээлээрээ Монголын үндэстэн ястны тухай ойлголтод шууд нөлөөлж, одоо ургийн овог болгон хэрэглэж байгаа "овгийг сэргээн" нэвтрүүлсэн байна. үргэлжлэлийг эндээс үзнэ үү

Америкийн Антропологийн Холбооны Ёс Зүйн Дүрэм

Гурван А буюу Америкийн Антропологийн Холбооны ёс зүйн дүрмийг Чулуунбат багшийн орчуулсанаар оруулж байна. Аливаа судалгаа хийхэд уг дүрмийг баримталж ёс зүйн зөрчил гаргахгүй байцгаая.

Антропологийн ёс зүй долоон зарчимаас бүрдэнэ.

1. Хор хөнөөл бүү учруул
2. Өөрийнхөө ажилын талаар нээлттэй бас шударга бай
3. Бүрэн мэдээлэл авсны үндсэн дээр шаардлагатай зөвшөөрөл авах
4. Хамтран ажиллагсад болон бусад талуудтай харьцахдаа хөндөгдөж буй зөрчилдөх ёс зүйн үүргүүдийг бодолцож үзэх
5. Судалгааны үр дүнгээ бусдад хүртээмжтэй байлгах
6. Тэмдэглэлүүдээ хамгаалж, хадгалах
7. Бусадтай хүндэтгэлтэй, ёс зүйтэй мэргэжилийн харилцааг хадгалах

I. Оршил

Антропологийн судлаач, багш, энэ салбарт ажиллагсад олон янзын хамт олонд (community) хамаарагддаг бөгөөд бүгд өөрсдийн ёс зүйн дүрэмтэй журамтай байдаг. Антропологичид гэр бүл, шашин, хамт олон болон мэргэжлийнхээ өмнө хүлээсэн ёс зүйн үүрэгтэй байдаг. Мөн түүнчлэн тэд эрдэм шинжилгээний салбарынхаа, нийгэм, соёл, хүн төрлөхтөн, бусад төрөл зүйл болон хүрээлэн буй орчныхоо өмнө хүлээсэн үүрэгтэй байдаг. Мөн цаашлаад хээрийн судалгааны үедээ хамт ажилладаг хүмүүс болон амьтадтай ойр дотно харьцаа үүсгэж болзошгүй бөгөөд тэр нь бодолцож үзэх ёс зүйн нэмэлт асуудлуудыг үүсгэдэг.          

Маш олон талууд оролцсон, олон янзын үүрэг хүлээсэн төвөгтэй энэ салбарт үл ойлголцох асуудлууд, мөргөлдөөнүүд, хоорондоо тохиромжгүй мэт үнэт зүйлсээс сонголт хийх шаардлага бий болдог 

Антропологичид дээрх бэрхшээлүүдтэй тулгардаг бөгөөд тэдэндээ энд дурдагдсан зарчмуудын дагуу хандаж шийдэх үүрэг хүлээдэг.

Энэ Дүрмийн зорилго бол хэлэлцүүлэг болон боловсролыг дэмжих явдал юм. Америкийн Антропологийн Холбоо (AAA) ёс зүйгүй авирласан гэсэн нэхэмжлэлүүдийг шүүхээр шийдвэрлэдэггүй.

Энэ Дүрмийн зарчимууд болон удирдамжууд нь антропологичдод антропологтой холбоотой бүх ажилдаа хэрэглэх ёс зүйн суурийг хөгжүүлж хэрэглэхэд хэрэгсэл болж өгдөг.  

II. Удиртгал

Антропологи бол шинжлэх ухаан, эрдэм шинжилгээний олон салбарыг өөртөө агуулсан салбар бөгөөд үүнд хүн төрлөхтөнтэй холбоотой археологийн, биологийн, хэлний, нийгэм-соёлын зэрэг бүх талуудыг судлана. Антропологи нь байгалийн, нийгмийн болон хүмүүнлэгийн ухаануудад суурилсан бөгөөд хүрээ нь энгийнээс авхуулаад хэрэглээний судалгаа болон эрдэм шинжилгээний тайлбарыг хамрана.

Антропологийг өргөн хүрээгээр далайцтай төлөөлдөг гол байгууллагын хувьд Америкийн Антропологийн Холбоо (AAA) дэлхийн хүмүүс болон тэдний өнгөрсөн ирээдүйн тухай мэдлэгийг бий болгож түүнийгээ зөв зохистой ашиглах нь (хэвлэн нийтлэх, зааж сургах, хөтөлбөр зохиох болон мэдээллэх бодлого) хүндтэй зорилго гэдэг байр суурьнаас ханддаг. Мөн антропологийн мэдлэгийг бий болгох нь олон янзын байнга хувьсаж байдаг хандлагуудыг хэрэглэдэг идэвхтэй үйл явц ба ёс зүйн болон хэрэглээнээс шалтгаалан мэдлэгийг бий болгож ашиглахдаа ёс зүйтэй хандах ёстой гэж үздэг.  

Америкийн Антропологийн Холбооны эрхэм зорилго бол антропологийн судалгааны бүх талыг хөгжүүлж антропологийн мэдлэгийг хэвлэн нийтлэж, зааж сургаж, олон нийтийн боловсрол болон хэрэглээгээр дамжуулан түгээх явдал юм. Энэ эрхэм зорилгын чухал хэсэг нь AAA-н гишүүдээ антропологийн мэдлэгийг бий болгож, тархаан түгээж, хэрэглэх үед үүсдэг ёс зүйн үүргүүд болон тулгарах сорилтуудын талаар боловсрол олж авхад туслах явдал юм.       

Энэхүү Дүрмийн зорилго бол AAA-н гишүүд болон бусад сонирхсон хүмүүст антропологийн ажилаа хийж байхдаа ёс зүйтэй сонголтууд хийхэд нь чиглэл удирдамж өгөх явдал юм. Учир нь антропологичид төвөгтэй нөхцөл байдалд орж түүнийг нь нэгээс илүү ёс зүйн дүрмээр зохицуулах хэрэг гарч болзошгүй бөгөөд AAA-ны Ёс Зүйн Дүрэм нь шийдвэр гаргахад нь ерөнхий суурь өгөхөөс биш яс баримтлах хөдлөшгүй томьёо өгдөггүй. Дүрмийг ёс зүйн сонголтууд болон хичээл заахдаа удирдамж болгон ашиглаж байгаа хүмүүсийг бодит жишээнүүд болон тохиромжтой кейс судалгаануудыг олж ашиглан өөрсдийн мэдлэгийн сууриа баяжуулхыг дэмждэг.   

Антропологичид өөрсдийн ажилд нь хамаатай ёс зүйн дүрмүүдийг мэдсэн байх үүрэгтэй байдаг бөгөөд үе үе орчин цагийн судалгааны үйл ажиллагаа ба ёс зүйн асуудлын талаар сургалтанд хамрагдаж байх нь зүйтэй. Түүнчлэн антропологийн эрдмийн зэрэг олгодог тэнхмүүд хичээлийн хөтөлбөртөө ёс зүйн сургалтыг оруулсан буюу шаардсан байвал зүйтэй. Онцгой нөхцлүүдэд болон тодорхой нөхцөл байдлуудад хэрхэн хандахыг ямар ч дүрэм эсвэл цогц удирдамжууд урьдчилан тааварлах аргагүй. Тухайн антропологич сайн бодож тунгаасны үндсэн дээр ёс зүйн сонголтууд хийхэд бэлэн байх ёстой бөгөөд тухайн сонголтууд нь суурилсан тодорхой таамаглалууд, баримтууд болон асуудлуудыг гаргаж ирсэн байх ёстой. Эдгээр удирдамжууд нь антропологийн ажилдаа ёс зүйн шийдвэр гаргахад бодолцож үзвэл зохистой ерөнхий агуулга, ач холбогдолтой асуудлууд болон харилцаануудыг анхаардаг.     

III. Судалгаа

Судалгаа төлөвлөх болон хийхдээ антропологийн судлаачид зорилго, болзошгүй нөлөөнүүд, судалгааг дэмжиж байгаа судалгааны төслүүдийн эх сурвалжуудын талаар санхүүжүүлэгчид, хамтран ажиллагсад, судлагдаж байгаа хүмүүс болон мэдээлэл өгч байгаа хүмүүстэйгээ болон судалгаанаас болж нөлөөлөгдөх талуудтай нээлттэй байх ёстой. Судлаачид ажилынхаа үр дүнг зохистой байдлаар ашиглах, судалгааныхаа үр дүнгүүдээ зохистой , цаг үеээ олсон арга хэмжээнүүдээр тараах хэрэгтэй. Эдгээр хүлээлтүүдэд хүрсэн судалгаанууд санхүүгийн эх (олон нийтийн эсвэл хувийн) үүсвэр эсвэл зорилгоос (“хэрэглээний”, ”энгийн”, ”цэвэр” эсвэл ”эзэмшлийн”) хамаарахгүйгээр ёс зүйтэй гэж тооцогдоно.

Антропологийн судлаачид судалгаа хийх нөхцөл нь антропологийн ёс зүйг зөрчих аюулд хүргэх, мөн иргэний үүрэг эсвэл эзэн-зочны харилцаануудын талаар сонор сэрэмжтэй байвал зохилтой. 

Олон нийтийн болон хувийн арга хэмжээнүүд болон бодлогуудыг боловсруулхад хувь нэмэр оруулах болон манлайлах нь, дэвхгүй байх, хөндий байх, хамтран ажиллахаас татгалзах нь нөхцөл байдлуудаасаа шалтгаалан ёс зүйн хувьд зөвтгөгдөх боломжтой.

Антропологийн бус байгууллагууд, олон нийтийн байгууллагууд эсвэл хувийн аж ахуйнуудад ажиллаж буй антропологийн судлаачдад дээрх зарчмууд мөн хамааралтай.

А. Антропологийн судлаачидын амьдрал болон соёлыг нь судалдаг хүмүүс ба амьтдын өмнө хүлээсэн хариуцлага.  

1. Антропологийн судлаачид судлаж буй хүмүүс, төрөл зүйлс болон материалууд мөн  хамт ажиллаж буй хүмүүсийн өмнө гол ёс зүйн үүрэг хүлээнэ. Эдгээр үүргүүд нь шинэ мэдлэг эрэлхийлэх зорилгоос давуу байж болох бөгөөд гол үүргүүд бусад хариуцлагуудтай зөрчилдөх үед, ивээн тэтгэгчид болон үйлчлүүлэгчидийн өмнө хүлээсэн хариуцлага гэх мэт, судалгаагааны төслөө явуулахгүй байх, эсвэл үргэлжлүүлэхээ болих шийдвэрт хүргэж болзошгүй. Эдгээр ёс зүйн үүргүүд нь:

•   Хор хөнөөл эсвэл буруугаас зайлсхийх, мэдлэгийг хөгжүүлснээр ажиллаж байгаа эсвэл судлаж байгаа хүмүүс эсвэл амьтдад эерэг эсвэл сөрөг өөрчлөлтүүдэд ирж болхыг ойлгох
•    Хүмүүс болон хүн дүрст мичнүүдийн сайн сайхан байдлыг хүндлэх
•  Археологийн, чулуужсан үлдэгдлүүд ба түүхийн баримт сэлтийн урт хугацааны хадгалалтын төлөө ажиллах      
•   Нөлөөнд орсон хувь хүмүүс болон бүлгүүдтэй идэвхтэйгээр зөвлөлдөн оролцож буй бүх талуудад ач тустай хамтран ажиллах сайн харилцааг бий болгохыг зорих

1. Судалгаа хийх ба хэвлүүлэхдээ, эсвэл судалгааныхаа үр дүнг түгээхдээ антропологийн судлаачид хамт ажилласан, судалсан эсвэл бусад мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулсан эсвэл судалгааны үр дүнд нөлөөлөгдөж болзошгүй гэж үзсэн хүмүүсийнхээ аюулгүй байдал, нэр хүнд, хувийн нууцыг хадгалаж хор хөнөөл учруулахгүй байх ёстой. Амьтадтай ажилладаг антропологийн судлаачдын судалгаа нь ажилладаг амьтад эсвэл төрөл зүйлийн аюлгүй байдал, сэтгэл зүйн амгалан тайван байдал эсвэл амьд үлдэх байдалд хор хөнөөл учруулахгүйн төлөө байдаг чадлаараа ажиллах ёстой.
2. Антропологийн судлаачид хүлээн авч байгаа эзэд/мэдээлэл өгөгчид нэрээ нууцлаж үлдэхийг эсвэл нэрээ гаргахыг хүсэж байгааг урьдчилж мэдэх шаардлагатай бөгөөд тэр хүсэлтийг нь ёсоор болгохын төлөө чармайх хэрэгтэй. Судлаачид судалгаанд оролцогчиддоо дээрх сонголтуудаас үүдэн гарч мэдэх нөлөөнүүдийн талаар хэлэх ёстой бөгөөд судлаачийн хүчин чармайлтаас шалтгаалахгүйгээр нэрээ нууц хэвээр нь хадгалан үлдэх хүсэлт зөрчигдөх эсвэл нэр гарахгүй танигдахгүй байх боломжтойг тодруулж хэлж өгөх ёстой.   
3. Антропологийн судлаачид судлаж буй хүмүүсээсээ мэдээлэл өгөх, судалгааны материалыг эзэмших эсвэл хэн үзэж болхыг хянах эсвэл судалгааны үр дүнд нөлөөлөлд автаж болзошгүй ашиг сонирхлуудыг тодорхойлсон бүрэн хэмжээний мэдээлэлтэй зөвшөөрөл авах хэрэгтэй. Бүрэн хэмжээний мэдээлэлтэй зөвшөөрлийн хэм хэмжээ болон хүрээ нь төслийн мөн чанараас хамаарах бөгөөд бусад дүрмүүд, хуулиуд болон судалгаа хийгдэж буй улс эсвэл хамт олны шаардлагаас хамааралтай гэж ойлгогдоно. Цаашлаад бүрэн хэмжээний мэдээлэл нь хөдөлгөөнт, үргэлжилсэн үйл явц бөгөөд төслөө зохиож байхад санаачлагдах ёстой бөгөөд судлаж байгаа хүмүүстэй харилцан ярилцан, хэлэлцэн үргэлжлэх учиртай. Судлаачид төслүүдэдэ нь нөлөөлөх олон янзын бүрэн хэмжээний мэдээлэллийн тухай дүрмүүд, хуулиуд ба журмуудыг олж мэдэж дагах үүрэгтэй. Бүрэн хэмжээний мэдээлэл нь, энэ дүрмийн зорилгын тулд, бичсэн эсвэл гарын үсэг зурсан маягт хэрэтэй гэсэн үг биш юм. Зөвшөөрлийн чанар нь чухал болхоос хэлбэр нь биш юм.
4. Мэдээлэл өгч буй хувь хүмүүс эсвэл хүлээн авч буй эзэдтэй ойр дотно, урт хугацааны (гэрээн дээр үндсэлсэн харилцаа (covenant relationship) гэх мэт) харилцаа тогтоосон антропологийн судлаачид харилцах харилцааны хил хязгаарыг болгоомжтой, хүндэтгэлтэйгээр олж тогтоох явцдаа нээлттэй байх ба бүрэн хэмжээний мэдээллийн зөвшөөрөлийг дагах үүрэгтэй.
5. Өөрийн ажилаасаа хувийн олз үр ашиг хүртэж болох ч антропологичид хувь хүмүүс, бүлгүүд, амьтад эсвэл соёлын, биологийн материалыг шулж болохгүй. Тэд ажиллаж байгаа нийгмүүдийнхээ өмнө өртэйгөө, судлаж байгаа хүмүүстээ зохих арга замаар хариу тус хүргэх үүрэгтэйгээ ухаарах хэрэгтэй.  

В. Эрдэм шинжилгээ, шинжлэх ухааны өмнө хүлээсэн хариуцлага.   

1. Антропологийн судлаачид ажилынхаа бүх үе шатанд ёс зүйн төвөгтэй байдалд орно гэдэг хүлээлттэй байх ёстой бөгөөд судалгаа төлөлөвлөх, мөн тулгарч болзошгүй ёс зүйн нэхэмжлэлүүд, мөргөлдөөнүүдийг шударгаар олж тогтоохыг оролдох хэрэгтэй. Судалгааны төлөвлөгөө болгонд гарч болзошгүй ёс зүйн асуудлыг хөндөн, хариулсан хэсгийг заавал оруулж өгөх хэрэгтэй.
2. Антропологийн судлаачид өөрсдийн мэргэжлийн салбар, эрдэм шинжилгээ, шинжлэх ухааны бүрэн бүтэн байдал, нэр хүндийн өмнө хариуцлага хүлээдэг. Иймд антропологийн судлаачид шинжлэх ухааны, эрдмийн ёс зүйн ерөнхий удирдлагад захирагдана: тэд хууран мэхлэх эсвэл санаатайгаар гуйвуулах (нотолгоог хуурамчаар үйлдэх, үнэнийг гажуудуулах, бусдаас зөвшөөрөлгүй хуулбарлах), эсвэл сахилгын зөрчил гаргасан тухай мэдээллийг зохих газарт нь хүргүүлхийг зогсоох гэж оролдох, эсвэл бусдын шинжлэх ухааны/эрдмийн судалгаанд саад хийж болохгүй.
3. Антропологийн судлаачид дараачийн үеийн судлаачдад ирээдүйд тухайн газар хээрийн судалгаа хийх боломжийг хадгалж үлдэхийн төлөө чармайн ажиллах хэрэгтэй.
4. Антропологичид судалгааныхаа мөн чанар, зорилгын талаар бүх оролцогч талуудтай шударга нээлттэй байх үүрэгтэй. Судалгааны зорилгууд, санхүүгийн эх үүсвэр, үйл ажиллагаанууд, олдворуудаа гуйвуулж болохгүй. Антропологичид судалж байгаа хүмүүсээ ивээн тэтгэгч, зорилго, арга зүй, бүтээгдэхүүн эсвэл ажилаас нь гарч болзошгүй нөлөөний тал дээр хэзээ ч хууран мэхлэж болохгүй. Судалгааны зорилго ба судлагдаж байгаа хүмүүсд учрах нөлөөг санаатайгаар гуйвуулах нь судалгааны ёс зүйг зөрчиж байгаа тодорхой жишээ бөгөөд үүнд нууцаар судалгаа хийх ч мөн багтана.    
5. Антропологийн судлаачид ажилынхаа үр дүнг зөв зохистой хэрэглэж боломжоороо эрдэм шинжилгээний, эрдмийн хүрээнийхэнд түгээж байх ёстой.    
6. Антропологийн судлаачид баримт мэдээлэл, судалгааны бусад материалыг нь судалгааны зорилгоор нэвтэрч үзэх гэсэн бүх боломжийн үндэслэлтэй хүсэлтүүдийг нухацтай бодолцож үзэх хэрэгтэй. Мөн тэд хээрийн судалгааныхаа баримт сэлтийг хадгалж дараагийн үеийнхэнд өвлүүлэн хэрэглэх боломжийг хангаж өгөхийн төлөө чармайн ажиллах хэрэгтэй.

C. Олон нийтийн өмнө хүлээсэн үүрэг

1. Антропологийн судлаачид судалгааныхаа үр дүнг ивээн тэтгэгчид, оюутнууд, шийдвэр гаргагчид болон антропологич бус хүмүүст дөхөм болгох хэрэгтэй. Ингэхдээ тэд шударга байх хэрэгтэй: тэд мэдэгдлийнхээ үнэн бодит байдлыг хариуцаад зогсохгүй тарааж буй мэдээллийнхээ нийгэм, соёлын үр нөлөөг сайн бодож үзэх ёстой. Энэхүү мэдээллийг бүрэн гүйцэд ойлгож, утга санааг нь сэдэвтэйгээ зөв холбож, хариуцлагатайгаар ашиглах боломжийг бүх хүчээ дайчлан хангах ёстой. Тэд өөрсдийн тайлангийн эмпирик үндэслэл юун дээр тогтож байгааг, өөрсдийн мэргэшил, үзэл баримтлал эсвэл улс төрийн хандлагыг тодорхой байлгах, антропологийн мэдлэгийн хэмжээ хязгаарыг таньж тодруулах хэрэгтэй. Мөн түүнчлэн мэдээлэл нь судалж байгаа болон хамт ажиллаж хүмүүст нь хор хөнөөл учруулж болзошгүйг анхаарах ёстой.    
2. Өөрийн улсын засгийн газар, хүлээж авч буй улсын засгийн газар, судалгааны ивээн тэтгэгчидтэй харилцахдаа антропологичид шударга, илэн далангүй байх хэрэгтэй. Антропологичид мэргэжлийн хариуцлага, ёс зүйгээ эрсдэлд оруулж болохгүй бөгөөд судалгааны зорилго, гол чиг эсвэл гарах үр дүнг гажуудуулах нөхцөл байдлыг хүлээн зөвшөөрөх ёсгүй.
3. Антропологичид судалгааныхаа үр дүнг тархаах ажилаас хальж өмгөөлөх байр сууринд очиж болно. Энэ нь хувь хүний шийдвэр байх бөгөөд ёс зүйн хариуцлага биш. 

IV. Багшлах

Оюутнууд ба дадлагжигчдын өмнө хүлээсэн хариуцлага

Багш/удирдагч ба оюутан/дадлагажигч нарын хоорондын харилцааг зохицуулдаг ёс зүйн болон хууль журмуудыг боловсролын байгууллагууд эсвэл харьяалагддаг байгууллагуудын гишүүний хувьд дагаж мөрдөхдөө, антропологийн багш нар эдгээр журмууд өөрсдийн салбарт нь хэрхэн хэрэглэгддэг тал дээр онцгой анхаарах хэрэгтэй (жишээ нь багшлах явцад хээрийн судалгааны нөхцөлд оюутан/дадлагажигч нартай ойрын зайнаас харилцах тохиолдолд). Бусад багш/удирдагч нарын адил антропологийн багш нар дагах ёстой  нийтлэг журам нь:

1. Багш/удирдагч нар хичээлийн хөтөлбөрөө мөрдхөд хүйс, гэр бүлийн байдал, “арьс өнгө”, нийгмийн анги, улс төрийн үзэл, хөгжлийн бэрхшээл, шашин, угсаатны байдал, үндэстний үүсэл, бэлгийн чиг хандлага, нас болон сурлагын амжилтад нөлөөлөхгүй бусад үзүүлэлтүүд саад тотгор болох ёсгүй.  
2. Багш/удирдагч нарын үүрэг бол багшлах/сургах арга барилаа байнга сайжруулахыг хичээх, оюутан/дадлагажигч нартаа болон тэдний ашиг сонирхолд хүртээлтэй, уриалгахан байх; ажлын байрны боломжуудын талаар оюутан/дадлагажигч нартаа бодитоор зөвлөх; оюутан/дадлагажигч нарын сурлагыг ухамсартайгаар удирдаж, урамшуулан, дэмжих; дүгнэхдээ шударга, шуурхай, найдвартай байх; оюутан/дадлагажигч нараа судалгааны санхүүжилт олж авхад нь туслах болон тэднийг мэргэжлийн дадлагын газар хайх явцад нь туслах.
3. Багш/удирдагч нар антропологийн ажилын үе шат бүхэнд гарч ирэх ёс зүйн сорилтуудын талаар оюутан/дадлагажигч нартаа хэлж өгөх; тэдэнд энэ болон бусад журмын талаар сануулж байх; хамтран ажиллагсадтайгаа ёс зүйн асуудлаар харилцан яриа үүсгэхэд дэмжих; мөн ёс зүйн хувьд учир дутагдалтай төслүүдэд ороцохоос ятган татгалзуулах.
4. Багш/удирдагч нар оюутан/дадлагажигч нараа судалгаанд нь болон ажилын бэлтгэл явцад тусалсан бол олон нийтийн өмнө хүлээн зөвшөөрөх; хамтран бүтээл бичсэн бол хамтран зохиогч гэдгийг нь зүй ёсоор нь үнэлэх; чадварлаг оюутан/дадлагажигч нарынхаа бүтээлийг хэвлэн нийтлүүлэхэд нь дэмжих; мөн мэргэжилийн үйл ажиллагаанд оролцсон оюутан/дадлагажигч нартаа шударгаар нөхөн төлбөр олгох.
5. Хэрэв оюутан/дадлагажигч нартайгаа бэлгийн харилцаанд орвол ашигласан гэсэн, ашиг сонирхлын зөрчил үүсэхийг багш/удирдагч нар анхаарах ёстой. Боловсрол болон мэргэжлийн дадлагыг нь хариуцаж байгаа оюутан/дадлагажигч нартайгаа бэлгийн харилцаанд орохоос зайлсхийх ёстой.   

V. Хэрэглээнд нэвтрүүлэх нь

1. Нийтлэг ёс зүйн удирдамж антропологийн бүх ажилд хамаатай. Судалгааны төсөл өргөн барих болон ажилаа явуулахдаа антропологичид санхүүжүүлэгчид, хамтран ажиллагчид, судалж буй болон мэдээлэл өгч буй хүмүүс болон ажлын үр дүнд нөлөөлөгдөх хүмүүстэй зорилго, болзошгүй нөлөө, ажлын санхүүжилтийн эх үүсвэрийн талаар нээлттэй байх ёстой. Хэрэглээний антропологичид өөрсдийн ажлын үр дүнгүүдийг боломжийн хугацааны дотор зохистойгоор (өөрөөр хэлбэл хэвлэн нийтлэх, хичээл, хөтөлбөр ба бодлого боловсруулхад) ашиглах зорилгоор, ашиглахаар төлөвлөх хэрэгтэй. Антропологийн мэдлэг хэрэглэгдэх нөхцөлд антропологичид өөрсдийн чадварууд, зорилгуудын талаар нээлттэй, илэн далангуй байх хариуцлагыг хүлээх бөгөөд ажлын үр дүн нь хамрагдсан бүх хүмүүст хэрхэн нөлөөлж байгааг хянах үүрэгтэй. Антропологичид олон янзын ажилд оролцох нь бий, ихэвчлэн өөр өөр болон заримдаа ашиг сонирхлын зөрчилтэй хувь хүмүүс болон бүлгүүдэд нөлөө үзүүлдэг. Антропологич хүн ёс зүйн сонголтуудаа маш сайн бодож байж хийх ёстой бөгөөд тэдгээр сонголтууд дээрээ тулгуурлаад тодорхой таамаглалууд, баримтууд, асуудлуудыг гаргаж ирхэд бэлэн байх ёстой.
2. Ажил олгогчидтой бүх талаар харилцахдаа антропологийн судалгаа хийхээр, антропологийн мэдлэг хэрэглэхээр хөлслөгдсөн хүмүүс өөрсдийн мэргэшил, чадвар, зорилгуудын талаар шударга байх хэрэгтэй. Мэргэжлийн үүрэг хүлээхээсээ өмнө ажил олгогч болох гэж буй талынхаа зорилго, өнгөрсөн үеийн үйл ажиллагаа болон ирээдүйн зорилгыг нягтлан үзэх ёстой. Засгийн газрын агентлагууд эсвэл хувийн хэвшилд ажиллахдаа мэргэжлийн ёс зүйн нөхцөл байдалд эсвэл харшлах зүйлд амлалт өгөх эсвэл хүлээн зөвшөөрч байгаа гэсэн ойлголт төрүүлэхгүй болгоомжлох хэрэгтэй.    
3. Хэрэглээний антропологичид ч гэсэн бусад антропологичдын адил судалгаа эсвэл үйл ажиллагаа явуулах нөхцөл нь антропологийн ёс зүйг алдахад хүргэж болзошгүй аюулаас сэрэмжлэх хэрэгтэй. Тэд зочлох ёс, сайн иргэн байх болон зочин гэсэн статусын албан шаардлагуудыг мэдэх хэрэгтэй. Нийтийн болон хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаа болон бодлолгуудыг боловсруулах явцад идэвхтэй хувь нэмэр оруулах ба манлайлах нь ёс зүйн хувьд нөхцөл байдлаас шалтгаалаад ямар нэгэн үйлдэл хийхгүй байх, хөндий байх, хамтран ажиллахгүй байх явдлууд шиг зөвтгүүштэй байх боломжтой. 

VI. Үр дүнгүүдийг түгээх

1. Антропологийн судалгааны үр дүн нь ээдрээтэй ба олон янзаар тайлбарлах боломжтой байдаг бөгөөд урьдчилан тооцоолоогүй байдлаар ашиглагдаж болзошгүй байдаг. Антропологичид судалгаагаа болон судалгааных нь үр дүн хэрхэн дамжигдаж, түгээгдэж байгаа нь шууд болон шууд бус оролцож буй хүмүүст хэрхэн нөлөөлж болзошгүй тухай бодолцож үзэх ёс зүйн үүрэгтэй.
2. Антропологичид судалгааныхаа үр дүнг бусадтай хуваалцахдаа судалгаанд хамрагдсан хүмүүсээсээ нууж болохгүй. Үр дүнг задлахгүй, хуваалцахгүй байхад тохирох онцгой болон хязгаарлагдмал нөхцөлүүд байдаг. Тэр нь оролцогчдын аюулгүй байдал, нэр төр, хувийн нууцыг хамгаалах, соёлын өв эсвэл биет ба биет бус соёлын эсвэл оюуны эрхийг хамгаалахад хамааралтай. 
3. Антропологичид өөрсдийн ажлын зориулалт, юунд хэрэглэгдэж болзошгүй мөн түгээгдсэнээр ямар нөлөө үзүүлэх вэ гэдгийг цэгнэж үзээд тухайн нөхцөлд үр дүнг үзэх боломжийг хязгаарлах болон ёс зүйд нийцэж байгаа эсэхээ шийдэх ёстой.     

VII. Төгсгөл

Антропологийн судалгаа, сургалт, хэрэглээ нь хүмүүсийн бусад үйлдэл шиг антропологичид хувиараа болон бүгд ёс зүйн хариуцлага хүлээх сонголтод хүргэдэг.

Aнтропологичид олон янзын бүлгүүдийн гишүүд байдаг бөгөөд олон төрлийн ёс зүйн дүрэмд захирагддаг, тийм учраас тэд заримдаа энэ дүрмэнд дурдагдаж байгаа олон үүргүүд болон өөр албан тушаалд ажиллаж байхдаа дагаж мөрдөх үүргүүд хоёрын хооронд сонголт хийх шаардлагатай тулгардаг.

Энэ дүрэм сонголт тулгаж байгаа эсвэл хориг арга хэмжээ санал болгож байгаа хэрэг биш. Харин хэлэлцүүлэг өрнүүлж, ёс зүйн хариуцлагатай шийдвэр гаргахад ерөнхий удирдамж өгөх зорилгоор зохиосон.

Дээд боловсрол, их сургуулийн бие даасан байдлыг бэхжүүлэх нь