Хэдэн жилийн өмнө Британийн Гардиан сонин дээр гарч байсан мэдээллийг орчуулсан байснаа блог дээрээ байршуулъя гэж бодлоо. Зохиогчийн зөвшөөрөл энэ тэрийг нь аваагүй тул хулгай ч болсон байж магадгүйг бас хэлэх хэрэгтэй.
Энхмаа бол дух нь гэмтсэн сэтгэлийн хөдөлгөөн багатай, хууль бусаар алт олборлогч дунд эргэм насны ээж, тэрээр яагаад ногоон хуванцар түмпэнтэй гадуур явахаасаа айдаг талаараа тайлбарлаж байна. Гурван өдрийн өмнө түүнийг гадаад эзэдтэй уурхайтай хэтэрхий ойрхон тэнэж явсан хэмээн Монголын цагдаа нар баривчлан, зодон шоронд хийсэн аж. Тэр хэлэхдээ “цагдаа нар миний араас машинаар хөөж барьж аван машин луугаа чихэн, нүүр лүү минь цохиж, үснээс зулгааж бороохойгоороо хөл рүү цохисон” хэмээж байв.
Өгөөмөр энэ бол Энхмаагийн амьдардаг газар. Магадгүй энэ газар түмпэн хурааж авахын тулд цагдаа чамайг баривчлах, зодох дэлхий дээрх цорын ганц газар байх. Энэ бол нүүдэлчин уурхайчид болон гадаад эзэдтэй компани хоёрын хоорондох зөрчил хүний эрхийн ноцтой асуудал үүсгэж байгаа Монголын алтны халууралын гаж нөлөөтэй тал юм.
Өгөөмөр бол Монголын баруун хэсгийн тоос шороо эрчилсэн уурхайчид, нүүдэлчдийн хотхон. Тэнд майханууд, модон овоохойнууд, караоке дисконууд, интернет кафе, цагдаагийн саатуулах байр байдаг. Улаанбаатараас цөөхөн нүүдэлчин хонь ямаан сүргээ адгуулах өргөн тал дундуур долоон цаг машинаар явж тэнд хүрнэ. Орон нутгийнханы хэлж байгаагаар энд 20 жилийн өмнө ямар нэг хотхон байгаагүй аж. Саяханаас л ийм нэртэй болжээ. Эндэхийн ойролцоох толгодоос аварга том шижир алт олдсоноор энэ газар хэдэн мянган хууль ёсны болон хууль бус хайгуулчдыг өөртөө татах болсон байна.
Өгөөмөр орчимын газрыг одоо Монголын Эл Дорадо гэж нэрлэх болж. Энэ хотхон Заамарын хөндийд байрладаг. Геологийн үнэлгээгээр алтны нөөц нь 100 тонноос багагүй гэж тогтоогджээ. Өнөөгийн байдлаар нэг килограмм алтны үнэ 23 000 америк доллар (11,315 фаунд) байгаагаас бодож үзвэл энэ газарт 2,3 тэрбум доллар байгаа нь Монгол улсын өнгөрсөн оны дотоодын нийт бүтээгдэхүүнээс ч илүү гарах мөнгөн дүн юм. Оросын болон орон нутгийн компаниуд энэ хавийн уурхайн газрийг худалдан авч маш их дуу чимээтэй, голын ёроол цэвэрлэн алт ялгах төхөөрөмж ашиглан шороог шууд угааж аварга том хаягдал үүсгэж байна.
Саяханыг хүртэл Монголын олон мянган хууль бус алт ухагчид энэ мэт том машин төхөөрөмжийн үлдээсэн алттай шороог угааж байв. Тэд шавартай ногоон хуванцар түмпэнгээ ар нуруундаа хуяг мэт үүрч явна. Энэ байдал нь тэд нарыг Өсвөр насны мутант яст мэлхий хүүхэлдэйн киноны баатруудын нэрээр “нинжа” гэж хочлоход хүргэжээ.
Өмнө нь нүүдэлчин байсан маш олон хүмүүс, оюутнууд таксины жолоочид, тэр бүү хэл малын эмч хүртэл Улаанбаатараас нинжа болохоор Өгөөмөр гэлтгүй улс орон даяарх бусад алтны газар луу явдаг. Өнөөгийн байдлаар тэд нарын тоо 30 000-100 000 хүрээд байгаа аж. Энэ тоо нь Монгол Хятад хоёр улсын 3000 миль үргэлжилсэн урт хилийг дамнасан алт хулгайгаар хил давуулах маш том хар зах зээлийг бий болгож байгаа юм.
2,9 сая хүн амынх нь дөрөвний гурав нь өдөрт 2 доллараас бага орлоготой энэ улсад бичил уурхай ажилгүйдэл, ядууралыг шийдэх хамгийн хялбар зам байсан тул нинжа нарыг төр засаг нь өдий олон жил хүлээн зөвшөөрсөөр иржээ.
Гэвч өнгөрсөн жил Оросын нэгэн компанийн уурхайн талбай руу мянга мянган нинжа нар дайрч хамгаалагчдыг нь зодон, тоног төхөөрөмжийг нь эвдэн алтыг нь хулгайлсанаас хойш тус компани хамгаалалтын шинэ арга хэрэгсэл эрэлхийлэх болж өөрийн уурхайн сууринг тойруулан том суваг ухаж, цэрэг цагдаагийн хамгаалалтыг нэмэн байнгын бэлэн байдалд оруулан зам дээр шалгах цэг байгуулжээ.
Иргэдийг ч дур зоргоороо баривчлах болсон талаар орон нутгийн иргэд ярьж байлаа. “Бид байнгын айдас дунд амьдарч байна, бид ногоон түмпэн бариад гудмаар алхаж болохгүй тэгвэл баригдана, хэрвээ бохир хувцас, шавартай гуталтай байвал баригдаж, хоригдож ч мэднэ гэж энд таван жил амьдарсан Амаржаргал хэмээх эмэгтэй хэлж байлаа.
Өнгөрсөн жилээс орон нутгийханыг хөөж туух болжээ. Тэдний таамгаар бол орон нутгийн 3000 оршин суугчдын бараг 500 нь баригдаж, хоригдож байсан байна. “Хэн нэгэн нь баривчлагдаагүй гэр бүл олно гэвэл их л хэцүү дээ” гэж өөрийгөө Сүнжээ гэж танилцуулсан ахимаг эмэгтэй хэлэв (ихэнх Монголчууд нэг л нэртэй байдаг). “Цагдаа нар 16-аас бага 60-аас их настай хүмүүсийг ч барьдаг, нэгэн баригдсан эмэгтэй 66 настай байсан”.
Баригдсан хүмүүсийн зарим нь ном журмын дагуу овоолсон шороонууд дунд газар ухаж, голын усанд алт ялгадаг байна. Уг газар нь Оросын компанийн эзэмшил бөгөөд нинжа нар нууцаар нэвтрэн шороо хулгайлдаг ажээ. Цагдаагийн хөөж туух нь тус нутагт эмх замбраагүй байдлыг бий болгодог бөгөөд нутгийнханы хэлж байгаагаар иргэдийг шөнө орноос нь баривчилах, гудамжинд явж байхад хөөх, шалгах цэгийн хажуугаас барьж авдаг байна.
Өгөөмөрт ирсэн зочид гүн цочролд ордог. Монгол бол Төв Азийн хамгийн ардчилсан орон төдийгүй уламжлалт нүүдлийн соёлтой гэх мэтээс эрс өөр байдал энд байдаг. Эдгээр зочидынхоор бол Өгөөмөр нь дэлхийн анхдагч ухамсарын (original sense) цугларалт болсон хотхон юм. Энэ нутагт 20 гаруй удаа ирсэн геологич Робин Грэйсон “энэ бие даасан мэт хаалт хориг, орон нутгийн хүн амыг хянаж байгаа байдал нь Британийн Боярын дайнтай адил байна” хэмээн өгүүлэв.
Гэвч энэ бол эд баялгийн тэгш бус байдал болон хүний эрхийг зөрчиж байгаа талаарх хар цагаан түүхийн аль нь биш. Олонх нинжа нар өдрийн 10-20 долларын орлого олдог нь цэрэг цагдаагийн ажилчдынхаас ч их хэмжээтэй юм. Зарим нинжа бүр ч баян байдаг. Мөн хэн нэг нь олон арван мянган долларын том алт олсон талаарх яриа суурин даяар дүүрэн байдаг.
Оросын компани болох Алтан Дорнод Монголынхоны хэлж байгаагаар бол нинжа нарыг гэмт хэргийн эзэд зохион байгуулж, хянаж байдаг гэнэ. “Нинжа нар бол Монголын нийгмийн асуудал, тэдний сууринд баар, биеэ үнэлэгчид бүгд байгаа, хүүхдүүд алт ухаж байгаа нь үнэхээр аймшигтай. Бид хүний эрхийг зөрчихийг хүсэхгүй байна. Гэхдээ бид өөрийн уурхай, ажилчидаа хамгаалах ёстой” гэж төлөөлөгч эмэгтэй хэлж байв.
Орон нутгийн зодоон
Төлөөлөгч эмэгтэйн хэлж байгаагаар цагдаа нар шөнөөр орон нутгийн дэн буудлууд, зодоон хийсэн газруудыг шалгадаг байна. Гэхдээ эдгээр цагдаа нар нь уурхайн цагдаа биш аж. “Нинжа нар архи ууж, бидний нэрийг ашиглан муу зүйл хийдэг, энэ чинь хөдөө нутаг шүү дээ” хэмээв.
Хүний Эрх Хөгжлийн Төв хэмээх Монголын төрийн бус байгууллага цэрэг цагдаа ашиглан гадны компанийн сонирхолыг хамгаалж байгааг эсэргүүцэж байгаа юм. Тэд уг компани Өгөөмөрт хүний эрхийг ноцтой зөрчиж байгаа төдийгүй орон нутгийн хөгжилд ямарч нөлөө үзүүлдэггүй, байгаль орчин бохирдуулж, орон нутгийн иргэдийн амьжиргаанд муу нөлөө үзүүлж байна хэмээн бидэнд өгүүлэв.
Энэхүү мөргөлдөөн бол Азийн ядуу улсуудын нэгэнд өрнөж байгаа өөрчлөлтийн үр дүн юм. 800 жилийн тэртээ Чингис хаан болон Хубилай хааны арми Төв Ази, Ойрхи Дорнод даяар тэлсэн, Зүүн Европ орох бүх замыг хяналтандаа авсан эзэнт улсын байгуулсан билээ. Гэвч одоо хоёр хүчирхэг хөрш болон Орос, Хятадын сүүдэрт дарагдаад нүүдлийн соёл, 1 миль талбайд ноогдох 2 хүний тоогоороо энэ агуу, хоосон орон эмзэг харагдаж гадныханы шахалт дарамтанд байна.
Нинжа нар засгийн газраа өөрсдөөс нь илүү гадны хөрөнгө оруулагч нарт анхааралаа хандуулан ашигтай ихтэй тусгай зөвшөөрөлүүдийг өгч байна хэмээн гомдол мэдүүлдэг төдийгүй ерөнхий сайд М.Энхболдыг хатуу хяналт бий болгоход ихээхэн хүч тавьж байна хэмээн буруушааж байгаа аж.
Ц.Оюунгэрэл хэмээх ардчиллын дараах идэвхитэн хэлэхдээ өнгөрсөн жилийн хөөж туух ажиллагааны үеэр нэгэн ноорхой майханаас тусламж ирэн чарлаж байгаа дуу гарч байсан байна. Улаанбаатараас хол орон нутгийн маш олон хүмүүсийн эрх зөрчигдөж байна, Монгол улс эдийн засгаа хөгжүүлэх сонирхолоо орон нутгийн иргэдийн эрхээр сольж авах ёсгүй хэмээн АНУ-д боловсрол эзэмшсэн тэрээр мөн өгүүлж байв.
Монгол тэсэрч байна. Эрдэс баялгийн хэрэгцээ ялангуяа Хятадын эдийн засаг жилд бараг 7 хувь өсөж байгаа нь баярламаар үйл явц юм. Оюу толгойд Канадын Авэнхо удалгүй дэлхийд томоохонд тооцогдох алт зэсийн уурхай нээх гэж байгаа нь бараг 38 тэрбум доллар болж байгаа аж. Өмнөд говьд ч өөр олон уурхай нээгдэх болов уу. Энэ их баялаг аль хэдийн Улаанбаатарт илрэлээ олж байгаа нь тэнгэр лүү тэмүүлсэн өргөгч цамхагууд, зам түгжрээсэн том машинууд, Хилтон болон өөр таван одтой гурван ч зочид буудлын барилгаар тодорхой байгаа билээ.
Даяаршилийн нөлөөнд орсон хуучны коммунист хяналттай оронд энэ хурдан хөгжил хэр удах болоо. Хуучны Зөвлөлтын хөшөөнүүд капиталист соёлд зохицон дахин сэргээгдэж байгаа нь сонин. Лениний музей биллярдны заал болж, Сталины хөшөө шөнийн клубт бүжгийн шал чимж байх юм.
Гэвч энэхүү уул уурхайн тэсрэлт баялагийн хараалыг дагуулж магадгүй. Чулуунаас алтыг ялгаж авах нь маш олон гол мөрнийг бохирдуулж сүйрлийн үр дүн авчирдаг.
Үндэсний үзэлтэнүүд гудманд жагсаал цуглаан зохион байгуулж, засгийн газраа улс орноо гадны компаниудад зарж байна, улсын нийт газар нутгийн бараг 40 хувь буюу Францын нутаг дэвсгэрээс гурав дахин том хэмжээний талбайд хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгосон гэж буруутгаж байна.
Дэлхийн банкны зовинол
Дэлхийн банк уул уурхайн орлого шударга бус хуваарьлагдах вий хэмээн айж байна. Суурин төлөөлөгч Аршад Саед хэлэхдээ хэтэрхий их экспортод найдсан бусад улсуудын алдааг давтах байдалд Монгол улс уул уурхайн тэсрэлтийн төгсгөлд хүрч болзошгүй байна. Өнөөгийн мөнгөний үнэ цэнэ, түүнийг дахин байршуулж байгаа байдал улс орны авилгал нь ихээхэн санаа зовоосон асуудал болоод байна.
Монгол аль хэдийн Африкийн замааар замначихаад байна. Бусад хөгжиж буй улсуудтай харьцуулахад Монгол засаглалын ил тод байдал өндөртэй. Даанч Заамараас ирж буй мэдээлэл сэтгэл зовоож байгаа юм.
Нинжа нарын олонх нь Өгөөмөрийн хөөлгөнөөс зугтсаар байна. Цөөхөн нь тэр дундаа эмэгтэйчүүд үлдэж байна гэж болно. Тэд Оросын уурхайд хууль ёсоор ажилахыг гуйжээ. Даанч энэ боломжгүй зүйл юм. Тэд дахин ногоон түмпэнгээ ашиглахыг хүсэж байна.
“Өрх толгойлсон эмэгтэйчүүд энд их байна. Бид хаягдал шороо угааж алт хайж байгаа нь хүүхдүүдээ өсгөх л гэсэн санаа шүү дээ. Бид зүгээр л хүнд хэцүү нөхцөлд амьдрах гэж хичээж байна” хэмээн тав зургаан удаа баригдаж байсан Цэцэгээ хэллээ.
No comments:
Post a Comment