Ураг төрлийн антропологи

Антропологит ураг төрөл гэдэг нь соёлын, түүхийн гарал угсаа, аль эсвэл биологийн үе удмын үүслийг нэрлэсэн харилцаа байдаг. Магадгүй энэ тодорхойлолт хэт ерөнхий мэт санагдах болов уу. Тэгвэл антропологит ураг төрлийн тогтолцоонд юу юуг багтааж авч үздэгийг ажиглавал энэ бүдэг байдал бага зэрэг тодрох байх. Ураг төрлийн тогтолцоонд хүмүүсийн ураг удам, бусадтай төрөл садан болсон харилцаа, гэрлэлт, биологийн “дадал”, гэр бүлийн гишүүдийн үүрэг, зэрэглэл, өв залгамжлал гэх мэт маш өргөн хүрээг хамруулан авч үздэг. Дээрх бүх харилцаа соёл нийгэм болгонд харилцан адилгүй байдаг гэж болно. Тухайлбал Монголчуудын гэр бүл болох заншилд бэр нь инжтэй, хүргэн нь сүй бэлэгтэй байдаг бол Энэтхэгт бэр болох хүн нь их хэмжээний инж өгч байх жишээтэй. Зарим нийгэмд эрэгтэйчүүд нь “гэр зуурын” ажил хийж, нүүр амаа будаж байхад эмэгтэйчүүд нь ан хийдэг. Гэтэл ихэнх нийгэмд эмэгтэйчүүд нь “гэр зуурын” ажлаа хийж, эрчүүд нь ан гөрөө, бусад “гадуурх ажлаа” хийж байдаг. Мөн соёл нийгэм бүрт гэр доторх ах дүү, ээж аавын байр суурийн зэрэглэл байдаг, түүнчлэн хүүхэдтэй эмэгтэй, хүүхэдгүй эмэгтэй хоёрын байр суурийн ялгаа, ахмадаа хүндлэх дүүмэд хүмүүсийн хүндэтгэл зэрэг нь ураг төрлийн судалгааны судлагдахуун болдог юм.

Ураг төрлийн энэхүү харилцаан дээр маш олон нийгмийн бүтэц суурьлагдаж байдаг. Тийм ч учраас аливаа нийгмийг бүхэллэг цогц байдлаар авч судлахыг зорьдог антропологийн хувьд энэ салбар нь ихээхэн чухал байдаг гэж болно. Энэ судалгааны үндсийг магадгүй Л.Х.Морган Ирокиз индаинчуудын дунд хийсэн хээрийн шинжилгээний ажлаараа тавьсан. Тэрээр Systems of Consanguinity and Affinity of the Human Family хэмээх 1871 оны бүтээлдээ ураг төрлийн зарим нэр томъёог санал болгож тэр дундаа ураг төрлийн тогтолцоо гэсэн санааг гаргаж ирэн, зарим ураг төрлийн тогтолцоог ангилах гэж оролдсон байдаг. Түүний “ураг төрлийн тогтолцоо” гэсэн санаа XX эхэн үе хүртэл антропологит нөлөөтэй хэвээр байсан юм. XX зууны дунд үеэс буюу тодорхой хэлбэл 1949 онд Ж.Мердокийн хэдэн зуун нийгэм соёлын ураг төрлийн тогтолцоог харьцуулан судалсан судалгаа гарч, түгээмэл ураг төрлийн тогтолцоог хайх санаа дэвшүүлж байв. Энэ судалгааны үр дүнд цөм гэр бүл (nuclear family), өргөтгөсөн гэр бүл (extended family) хэмээсэн ангилал гарч ирсэн гэж болно. Цөм гэр бүл нь гэр бүлийнхээ ойр төрлийн садан ураг буюу аав ээж, ах дүү гэх мэт нэгээс хоёрдугаар үеийн төрөл дээр төвлөрдөг бол өргөтгөсөн гэр бүл нь түүнээс цааших төрлүүд дээрээ бас төвлөрдөг гэсэн санаа юм. Мөн энэ үед К.Леви-Строссын ураг төрлийн анхны хэлбэр санаа нь гэрлэлтийн харилцаа нь “солилцооны төлөв” байдаг гэсэн гаргалгаанд хүрч байв.

Британы антропологит ураг төрөл нь хувь бодгалиудын харилцааны сүлжээ байдаг гэсэн санаа аль эрт Радклифф-Брауны бүтээлд ажиглагддаг. Түүнээс хойш В.Түрнер, М.Глүкман нар аливаа нийгэм, хот, хүй бүлэг, нийтлэг дэх идэвхитэй сүлжээний харилцааны талаар бичиж байсан байдаг.

Бэлэгдэлийн ураг төрлийн судалгааг эхлүүлсэн хүн бол магадгүй Д.Шнейдер байх. Ер нь түүнээс өмнөх ураг төрлийн судалгаанд ураг төрөл дэх нийгмийн болон биологийн шинж чанарыг судалж байсанг тэрээр шүүмжилсэн байдаг гэж болно. Энэ бүхний эсрэг тэрээр аливаа нийгэмд ураг төрлийн нийгмийн шинж чанар нь биологийнхоосоо их байдаг гэсэн санааг гаргаж, судлаачид одоо ураг төрлийн судалгаа хийхдээ түүнийг биологийн бус нийгмийн талаас нь харах ёстой хэмээн тодорхой баримт гаргасан байдаг. Энэ бүх ажлыг нь Ж.Карстен өндрөөр үнэлж шинэ ураг төрлийн судалгааг үндэслэгч хэмээн түүнийг магтсан байдаг төдийгүй энэ санаан дээр тулгуурлан “харилцаанууд” гэсэн санааг гаргаж иржээ. Энэ “харилцаанууд” гэсэн үг нь ураг төрөл гэсэн үгийг төлөөлж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл түүнийхээр бол ураг төрөл нь төрөл бүрийн харилцаанууд болж байгаа бололтой.

Энэ бүхний эцэст дүгнэлт хийхэд ураг төрлийн судалгаа Л.Х.Морганаас эхэлж аливаа нийгэм соёл дэх ураг төрлийн тогтолцоог бүртгэх, цуглуулах хандлагатай байсанаа, XX зууны эхэн, дунд үеэс ураг төрлийн тогтолцооны гүнд нэвтрэх, онол бүтээх хандлага ноёрхож байсан нь Ж.Мердок, К.Леви-Строссын санаануудаас харагдаж байгаа болов уу. Улмаар 1970-аад оноос ураг төрлийн судалгаанд биологийн бус нийгмийн шинжийг нь голлон судлах хандлага түлхүү хөгжих болж, ураг төрлийг бүхэлд нь харилцаа гэж тодорхойлход хүргэсэн байна. Үнэхээр ч орчин үеийн шинжлэх ухааны хөгжил дэвшил бидний биологийн гэж боддог бодлуудыг нийгмийн шинжтэй болгож байгааг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Тухайлбал хувилж гаргасан Долли хонь, колон хүүхдийн санаа гэх мэт нь үүнд итгэх хүчтэй шалтгаан болж байгааг ухамсартай тунгаах хэрэгтэй болж байна